Băng qua khu rừng, những mái nhà sàn thấp thoáng bên sườn núi. Khói bếp quyện vào sương chiều, cao nguyên mờ ảo tựa chốn bồng lai. Khi tới buôn, trời đã sẫm tối.

Ông bác quay lại:
"Cô gái, lão chỉ đưa đến đây. Đoạn sau, phải tự lo liệu."

"Dạ, con cảm ơn bác."
Liên cúi đầu cảm ơn, ngẩng mặt lên đã không thấy bóng dáng ông bác đâu nữa. Hơi sương lạnh lẽo lùa qua tay, những ngón tay tê lạnh như sắp cứng đờ. Không gian vắng lặng, yên tĩnh đến mức có thể nghe thấy tiếng dế kêu trong bụi cỏ, tiếng đập cánh vo ve của côn trùng bay lởn vởn xung quanh.

Liên nhìn sắc trời, ráng chiều vàng sẫm buông xuống nơi lưng đồi, cô lặng lẽ thở dài. Lễ cưới chắc đã bắt đầu,  còn cô mắc kẹt ở một nơi không biết là đâu. Tiếng bụng réo ọc ọc, Liên mới nhớ ra từ trưa tới giờ cô vẫn chưa ăn gì. Sáng dậy sớm theo chân ekip đi quay cô chỉ kịp ăn một ổ bánh mì, trưa vội lên xe định bụng tới nơi mới ăn không ngờ giữa đường gặp tai nạn. Vừa đói vừa khát, Liên dùng hết sức lực gắng đi đến ngôi nhà sàn gần đó định xin chút nước uống cầm hơi.

Trời nhá nhem tối, đoạn đường phía trước đá sỏi gồ ghề, Liên đói đến run rẩy tay chân bước đi loạng choạng hệt như kẻ say chếnh choáng hơi men. Liên đi được vài bước chẳng may vấp phải rễ cây trồi lên ngã sõng soài trên mặt đất.

"Này, có hề gì chăng?" Một thanh niên bỗng nhiên từ đâu chạy đến.

Liên thoáng giật mình trước sự xuất hiện đầy bất ngờ của chàng trai. Cô chống tay xuống làm điểm tựa, gượng đứng dậy rồi áp hai lòng bàn tay xoa vào nhau cho rơi bớt đất cát, phủi đất dính đầy trên quần áo. Liên không thể tưởng tượng bộ dạng của mình lúc này như thế nào: tóc tai rối bời, quần áo nhếch nhác tả tơi.

Chàng trai lặng yên quan sát Liên một lúc, tia mắt thoáng biểu lộ nghi vấn:
"Tôi trông cô chẳng phải người ở đây?"

Liên quay mặt nhìn anh ta, người này trạc cỡ tuổi cô, gương mặt chữ điền, tóc để dài búi sau đầu. Quần áo anh ta mặc tương tự với ông bác khi nãy: áo cài kín cổ, vạt áo dài tới đầu gối.

Liên làm ở bộ phận marketing của công ty thời trang, quen với việc quan sát, phân tích sản phẩm và xu hướng. Thói quen đó khiến cô dễ nhận ra kiểu ráp trang phục này không mấy phổ biến trên thị trường hiện nay. Nhìn cách họ mặc, cô thoáng nghĩ: "Trang phục ở đây giống thời xưa... hay họ sống tách biệt nên chẳng theo mốt hiện đại?"

"Tôi từ Quy Nhơn, gặp tai nạn lạc trong rừng. Anh biết đường ra Pleiku..." Liên sực nhớ lời ông bác: "À, Plơi Cơ Đư Chư Hđrông không?"

"Cô tính cứ thế mà lên đường ư?" Chàng thanh niên nhìn qua bộ dạng của Liên, khẽ cười: "Ngây thơ quá đỗi."

Liên mới đầu chưa hiểu vì sao anh ta cười. Không lẽ anh ta nghĩ cô đi bộ chắc.
"Tôi định xem trên đường có xe nào đi ngang thì xin quá giang."

"Đường núi hiểm trở, dù tôi chỉ chưa chắc cô đã đi được." Anh ta gạt gạt bàn chân trên nền đất sỏi như muốn cô nhìn xuống: "Chốn này đâu phải lối bằng phẳng như ở miền xuôi. Đi bộ còn khốn đốn, xe ngựa e cũng khó lòng."

"Xe ngựa?" Liên kinh ngạc: "Chỗ này là khu du lịch hả?"

Nhớ lại mấy lần Liên lên Đà Lạt, khi đi dạo quanh hồ Xuân Hương[15] một số người tới mời chào cô đi xe ngựa. Ban đầu Liên cũng định đi thử, mới bước lên xe thấy mấy người họ chèo kéo, cự cãi tranh giành khách thế là bỏ ý định luôn.

Chàng thanh niên tỏ vẻ ngạc nhiên:
"Khu du lịch là gì?"

Nhìn biểu cảm đó, Liên không rõ anh ta thật sự không hiểu hay đang giả vờ, cô thẳng thắn phân trần:
"Tôi không có tiền, cũng chẳng có tài sản gì giá trị. Anh có thể giúp tôi tìm đường ra quốc lộ được không? Tôi rất biết ơn."

Chàng trai dùng tay phủi đất cát còn vương trên ống tay áo, gương mặt đăm chiêu:
"Nơi đây chẳng gọi là "quốc lộ", chỉ có thượng đạo và hạ đạo[16]. Chỗ này là vùng thượng đạo."

Đó giờ Liên chỉ nghe tới địa đạo[17], ở Thành phố Hồ Chí Minh thì có khu "Địa đạo Củ Chi" khá nổi tiếng. Thượng đạo và hạ đạo là gì? Theo nghĩa đen là đường trên và đường dưới?

0 0

Đột nhiên từ xa vọng đến giọng nói của phụ nữ:
"Anh Diệu, có chuyện gì vậy?"

Chàng thanh niên hơi ngẩng mặt lên, nói lớn:
"Có người hỏi đường thôi. Cô Xuân có việc gì mà ra đây vậy?"

"Anh Bình nhờ tôi tìm anh có vài việc cần bàn."

Người kia tiến lại gần chỗ Liên và chàng trai đang đứng, bước chân thoăn thoắt, dáng đi mạnh mẽ dứt khoát. Nếu không phải nghe chàng trai vừa gọi "cô Xuân", Liên sẽ nghĩ người đang đi tới là con trai.

Xuân ném ánh nhìn dò xét lên người Liên, ngoảnh mặt làm thinh đi lướt qua bên vai cô đến chỗ chàng trai:
"Anh Diệu xong việc ở đây chưa?"

Quang Diệu khẽ gật đầu:
"Xong rồi! Tôi cũng đang định quay về. Vậy tôi với cô Xuân cùng đến chỗ chú Bình luôn."

"Vậy cũng được."

Liên không định quan tâm đến cuộc trò chuyện của bọn họ, chẳng qua nghe họ gọi tên nhau làm cô liên tưởng đến một chuyện thú vị: Cô gái tên Xuân, chàng trai tên Diệu, ghép lại sẽ thành "Xuân Diệu[18]" - cái tên nghe đầy chất thơ. Tuy không xưng "anh anh em em", thế nhưng nhìn thái độ cùng cử chỉ giữa bọn họ, Liên chắc mẩm hai người nếu không phải người yêu thì cũng là chỗ bạn bè rất thân thiết.

"Cô Xuân, khoan hãy đi, đợi tôi một chút." Quang Diệu quay mặt về phía Liên: "Đường hiểm, cô chớ dại đi một mình. Nếu còn muốn ra khỏi thượng đạo, tốt hơn nên nhờ người thông thạo."

Nghe đến đây, Liên lờ mờ đoán: chiếc xe chở cô đã gặp nạn, rơi từ đèo xuống khu rừng dưới vách núi. Vị trí mất tín hiệu nằm sát vùng Tây Nguyên, nên nơi này có lẽ là buôn làng của đồng bào dân tộc thiểu số, ít giao du bên ngoài. Trang phục, hàm răng nhuộm đen và cách họ chỉ nhắc tới xe ngựa, chẳng hề biết quốc lộ... tất cả khiến Liên thấy như mình vừa bước vào một thế giới tách biệt.

"Cảm ơn anh! Tôi sẽ tìm người khác hỏi thử."

Mặt trời khuất núi, màn đêm dần bao trùm mọi thứ kéo theo hi vọng của Liên chìm vào bế tắc. Xuân vòng tay để trước ngực, tựa lưng vào gốc cây kế bên âm thầm quan sát Liên không hề rời mắt.

Quang Diệu nói xong toan quay người đi phát hiện có thứ gì đó dưới đất níu tầm mắt anh trở lại. Anh ta cúi người nhặt cái túi vải nhỏ rơi trên đất, giơ lên trước mặt Liên:
"Chiếc túi vải này... phải chăng cô đánh rơi?"

Liên nhìn thứ anh ta đang cầm trên tay, lắc đầu:
"Không, không phải đồ của..."
Cô vừa định phủ nhận liền nhận ra đó chính là cái túi đeo trên thắt lưng lúc cô vừa tỉnh dậy. Chắc do khi cô bị vấp ngã nó đã rơi ra: "Cái túi này..."

Quang Diệu không đợi cô nói hết câu đột nhiên rút tay lại:
"Tôi xin mạn phép xem qua chút đồ trong ấy."

Quang Diệu trực tiếp mở túi trút tất cả đồ bên trong ra lòng bàn tay. Anh ta nhìn những xâu tiền xu rồi lại hoài nghi liếc nhìn Liên. Ngay khi vừa mở tờ giấy ra, đôi chân mày anh ta cau lại. Chỉ trong nháy mắt khuôn mặt anh dần biến sắc:
"Cái gì đây?" Quang Diệu nói lớn: "Cô Xuân! Lại xem thử đi!"

"Ấy là thứ gì vậy?"
Xuân nhìn biểu cảm của anh vội đứng thẳng người bước lại gần. Cô gái ngó xuống tờ giấy bất giác thốt lên: "Chẳng lẽ bọn họ hành động nhanh vậy sao?"

Xuân ghé miệng sát vào tai Quang Diệu thì thầm nói điều gì, cả hai đồng loạt trừng mắt nhìn về phía Liên.

Quang Diệu gằn giọng:
"Cô là ai? Từ đâu đến mà vào chốn này?"

Thái độ cùng giọng điệu của anh ta bất ngờ thay đổi hoàn toàn, không còn sự thân thiện như lúc nãy thay vào đó Liên cảm giác như đang hỏi cung tội phạm. Cô đã quá mệt mỏi khi phải trả lời câu hỏi này hết lần này đến lần khác. Bộ trông cô giống kẻ lừa đảo lắm sao?
"Tôi nói rồi! Tôi đi ngang qua đèo thì gặp tai nạn lạc trong rừng, gặp được ông bác tốt bụng đã dẫn tôi theo đến đây."

Quang Diệu quát lớn:
"Cô nói dối!"

Uy lực giọng nói khiến Liên giật bắn người suýt tí nữa đứng không vững. Trước giờ cô chưa từng bị ai quát vào mặt với thái độ đáng sợ như vậy. "Cây ngay không sợ chết đứng", Liên hít một hơi lấy lại bình tĩnh hỏi ngược lại:
"Tôi nói dối để làm gì? Lừa anh thì được lợi gì cho tôi?"

Màn đêm phủ trùm lên cảnh vật, gió lùa qua tán cây xào xạc, tiếng nói của Liên vang vọng trong không trung. Quang Diệu không vội đáp lời, quay qua nói với Xuân:
"Phiền cô Xuân thắp đuốc lên giúp tôi."

Xuân lấy trong túi vải đeo trên lưng anh ta một cây đuốc, dùng mồi lửa châm vào phần đầu. Trong ánh lửa bập bùng, Quang Diệu chìa bàn tay đang giữ những đồng xu ra:
"Giờ thì cô nhìn rõ rồi chứ? Cô nói chẳng có tiền, vậy đây là thứ gì?"

"Hả?" Liên há hốc miệng sững sờ: "Mấy cái này cũng coi là tiền sao?"

Liên nhìn kĩ mớ đồng xu trên tay anh ta một lần nữa, rõ ràng đâu phải loại tiền đồng được Nhà nước ban hành. Đồng xu này có lỗ ở giữa, dập nổi bên trên không phải chữ Quốc Ngữ[19] mà là chữ Hán, trông giống loại tiền cổ mấy người xem phong thủy hay dùng để gieo quẻ.

"Tiền này từ thời nào vậy? Tôi không phải người sưu tầm đồ cổ, làm sao biết giá trị của nó."

"Thiên Minh thông bảo[20]." Quang Diệu đọc bốn chữ trên đồng tiền, đôi mắt sắc lạnh liếc chằm chằm vào Liên: "Đây chẳng phải loại tiền vẫn đang lưu hành ở xứ Nam Hà hay sao?"

Liên lấy làm ngạc nhiên không chỉ vì việc anh ta có thể đọc được chữ Hán, mà còn vì câu nói khó hiểu sau đó:
"Xứ Nam Hà là ở đâu? Giờ ở Việt Nam chỉ dùng tiền giấy và tiền polymer do Ngân hàng Nhà nước phát hành, đồng xu thì bỏ lâu rồi... Còn loại này, tôi chưa từng thấy."

Sắc mặt Quang Diệu biến chuyển từ tức giận sang hoài nghi:
"Từ khi Lê Thái Tổ lên ngôi, tiền giấy đã bị bãi bỏ, chỉ còn dùng tiền đúc. Ngân hàng Nhà nước mà cô nói là ai?"

Gì vậy trời? Liên bắt đầu hoang mang. Dẫu có sống tự cung tự cấp, không giao dịch với bên ngoài thì cũng đâu thể lạc hậu đến mức này. Cô thở dài:
"Ngân hàng Nhà nước không phải người, mà là cơ quan quản lí tiền tệ, ngân hàng và là nơi duy nhất phát hành tiền."

Quang Diệu nhíu mày, tia mắt trừng trừng nhìn vào đôi mắt Liên như muốn thăm dò bất kỳ sự dao động dù chỉ là nhỏ nhất:
"Lời cô nói, tôi chẳng hiểu gì cả. Muốn gạt chúng tôi rằng vật này chẳng thuộc về cô ư? Hão huyền! Ban chiều tôi đi qua đây, tuyệt chẳng thấy gì. Chẳng phải của cô, lẽ nào từ trời rơi xuống?"

Tình ngay lí gian, Liên không biết nên nói từ đâu, thôi thì có sao nói vậy:
"Nó treo trên người tôi, nhưng không phải đồ của tôi. Cả bộ quần áo này nữa... Khi tỉnh dậy sau vụ tai nạn, tôi đã mặc sẵn thế này rồi."

Quang Diệu gạt phắt di:
"Nực cười! Nếu cô bảo là trộm của người khác, còn có chút lẽ để tin. Đem lí do trẻ con ấy mà biện bạch, há chẳng buồn cười lắm ư?"

0 0

Liên tự biết lời mình vô lí, ngay cả bản thân còn không hiểu chuyện gì đã xảy ra thì làm sao người khác tin. Phải chi lúc nãy cô vứt luôn cái túi đó đi thì giờ đâu phải rắc rối thế này:
"Anh tin hay không thì tùy."

Liên không muốn tiếp tục đôi co với anh ta, xoay người bỏ đi. Suy cho cùng cô đâu cần tốn thời gian giải thích với bọn họ để làm gì, việc này thật vô nghĩa.

Quang Diệu như đoán được ý, thoắt đã bước tới chặn trước mặt:
"Cô không được rời khỏi đây!"

"Anh muốn gì?" Liên bước chân trái lên, hai tay siết thành quyền, thủ thế đề phòng.

Trái lại, Quang Diệu chỉ khoanh tay trước ngực, giọng bình thản:
"Tôi không muốn động tay với đàn bà con gái. Cô theo chúng tôi về tra xét cho rõ ràng. Nếu quả thật chẳng can dự, tự khắc sẽ được thả."

"Tôi không đi! Mấy người lấy quyền gì mà bắt tôi phải nghe theo. Tránh ra."

Quang Diệu vẫn bình chân như vại không mảy may nhúc nhích.

Đột nhiên một bàn tay từ phía sau giữ chặt vào vai Liên:
"Anh Diệu không muốn động tay vậy để tôi."

Liên không để ý cô gái tên Xuân từ lúc nào đã đứng ngay sau lưng cô.

"Buông ra!"

Liên giơ tay trái giữ chặt cổ tay đối phương, xoay thân trên vung tay phải đánh chỏ ngang vào khuỷu tay, tiếp tục xoay người lại dùng chân phải đá móc vào chân, đồng thời đánh chỏ ngang vào ngực nhằm đẩy đối phương té ngửa ra. Không ngờ Xuân đã nhanh hơn Liên một bước, ngay khi Liên vừa tung chỏ nhắm vào ngực thì cô gái đã lách người né được, co chân đánh gối ngược lại vào ngực Liên. Cú đánh vừa nhanh vừa mạnh khiến Liên không kịp trở tay, cô bị trúng đòn ngả người về phía sau.

Liên lùi lại mấy bước, không do dự tiếp tục lướt chân phải lên trước, lướt chân trái theo giậm đà tung người lên cao đạp cùng lúc hai chân vào ngực đối phương. Bất ngờ Xuân dùng khuỷu tay khoá chặt cổ chân cô trước khi nó kịp chạm vào người, siết chặt rồi vật ngược xuống khiến Liên ngã nhào xuống đất.

Liên chống hai tay đẩy người ngồi dậy, xoay mặt lại nhìn về cô gái. Với khoảng thời gian chín năm luyện tập Vovinam[21], Liên không nhớ đã đấu bao nhiêu trận, dù thắng có thua có, cô chưa từng gặp phải đối thủ đáng gờm như vậy. Cô gái hoàn toàn có thể sử dụng cây đuốc trên tay như một vũ khí để tấn công đem lại lợi thế lớn, nhưng không, cô gái chỉ dùng tay còn lại kết hợp với đòn chân để đánh và khoá gỡ chiêu thức. Tốc độ ra đòn của đối phương quá nhanh cùng khả năng phán đoán tốt, không một đòn nào của Liên đánh trúng đích.

So về sức mạnh, đừng nói là hiện giờ khi Liên đang kiệt quệ sức lực, ngay cả khi điều kiện sức khỏe bình thường Liên cũng không phải là đối thủ. Nhắm mình đánh không lại, huống chi bọn họ có tới hai người, lúc này chỉ có thể chạy thôi. Liên quơ tay vơ lấy nắm đất sỏi, ngay khi đứng bật dậy cô ném thẳng vào mặt cô gái rồi quay đầu bỏ chạy.

Trong bóng đêm mờ mịt, đâu đó có chút ánh sáng leo lắt hắt ra từ những ngôi nhà sàn, Liên chạy thục mạng về phía trước trong vô định. Cô không dám ngoái đầu nhìn ra sau, song tiếng bước chân đuổi theo ngày một gần kề. Tới nước này chỉ còn biết liều một phen. Thời cơ đến, Liên quyết định dùng đòn chân tấn công số 21 để phản công. Cô đột ngột giậm đà tung hai chân về phía sau khoá chặt cổ cô gái, tiếp tục hạ người, chống hai tay song song với mặt đất, vặn người sang trái quật ngã đối phương.

Trong tình thế ngã ngửa và bị khoá chặt, tưởng chừng đòn tấn công vừa rồi của Liên đã thành công; cô còn chưa kịp nâng người để bồi tiếp một cú đấm vào mặt đối phương như trong dự định thì bất ngờ Xuân uốn cong thân người, chân giậm mạnh xuống tạo lực đẩy búng người lên cao bật đứng dậy thoát khỏi đòn kẹp cổ trước sự ngỡ ngàng của Liên.

Liên chống hai tay xuống đất tung chân ra đòn tiếp theo bỗng nghe một tiếng "vút", ngay lập tức cảm thấy bên vai đau nhức như có vật gì đó đánh mạnh vào. Liên xoay người lại thì thứ trên tay Xuân đã chĩa thẳng chặn ngay trước cổ họng cô. Đó là... một thanh kiếm? Liên chưa hết bàng hoàng, cũng không dám nhúc nhích gì nữa. Đến khi cô định thần nhìn kỹ lại, thật may vì kiếm vẫn chưa rút khỏi vỏ, bằng không có lẽ cô đã bị đâm một nhát chí mạng.

Xuân giơ đuốc về phía trước, ánh lửa lập loè hắt vào mặt Liên. Nhìn bộ dạng của cô, ánh mắt Xuân thoáng lộ chút ngạc nhiên:
"Mới mười mấy tuổi đầu mà đánh cũng khá đấy."

"Gì cơ?"
Ở đây ngoài hai người bọn họ chỉ còn mình Liên, câu nói vừa rồi hiển nhiên là đang nói về cô. Mặc dù Liên sở hữu ngoại hình nhìn trẻ hơn so với tuổi thật, mọi người vẫn hay khen cô trông như sinh viên dù hiện tại cô đã bước qua tuổi 26, nhưng cô gái kia cho rằng cô mười mấy tuổi thì thật kì lạ. Phải chăng do trời tối, ánh sáng không đủ nên cô gái không nhìn rõ.

"Chống cự vô ích! Nếu muốn bản thân lành lặn thì cô nên ngoan ngoãn đi theo chúng tôi. Đừng để tôi phải mạnh tay."

Liên biết cô gái nói được làm được. Nếu vừa rồi Xuân không nương tay thì thanh kiếm đó đủ nhanh và mạnh để lấy mạng cô rồi. Qua một vài chiêu thức khi giao đấu Liên dám chắc chắn cô gái sử dụng võ cổ truyền, chỉ là không biết thuộc môn phái nào. Bởi vì Vovinam mà Liên luyện tập cũng là một trong những môn võ cổ truyền, dựa trên nguyên lý Cương – Nhu phối triển, tức là bao gồm những đòn thế nhu nhuyễn (né tránh) và các đòn cương mãnh (phản công).

Đánh không lại chạy cũng không xong, bị lâm vào đường cùng Liên chỉ đành thuận theo ý bọn họ:
"Được rồi! Tôi đi theo hai người là được chứ gì?"

"Đi thôi!" Xuân thu lại thanh kiếm giắt vào sau lưng như cũ.

"Chờ chút!" Liên trở mình đứng dậy: "Tôi đói đến không đi nổi nữa rồi. Hai người có gì để ăn không?"

Tiếng bụng sôi ọc ọc, bao nhiêu sức lực Liên đã dồn hết trong lúc giao đấu, giờ tay chân bủn rủn nhấc lên cũng không nổi.

Xuân liếc nhìn Liên, tình hình thực tế cho thấy cô không nói dối. Xuân quay mặt lại nhìn về ngôi nhà sàn cách đó không xa:
"Đi theo tôi!"

Liên ráng lê từng bước chân đi theo cô gái, chàng trai nối gót ngay đằng sau cô:
"Chớ mộng chuyện bỏ trốn! Đất này, bước chân cô còn lạ nước lạ cái, chẳng thoát nổi đâu."

Liên nghĩ thầm: "Kẻ phía trước người phía sau tôi chạy kiểu gì? Chỉ có mọc cánh may ra mới bay ra khỏi được thôi."

0 0

___
[15]Hồ Xuân Hương (hồ nước): Hồ nhân tạo hình trăng lưỡi liềm ở trung tâm Đà Lạt, bao quanh bởi rừng thông, bãi cỏ và vườn hoa, là địa điểm dạo bộ và tham quan nổi tiếng.

[16]Thượng đạo: Danh từ chung chỉ vùng đất cao, thường ở phía Tây, đối lập với miền xuôi (Hạ đạo) phía Đông. Không chỉ một nơi cố định, mang tính khái quát theo địa hình.

[17]Địa đạo: đường hầm bí mật, đào ngầm sâu dưới đất; hào ngầm.
Địa đạo Củ Chi: Hệ thống phòng thủ ngầm do lực lượng kháng chiến xây dựng trong Chiến tranh Đông Dương và Chiến tranh Việt Nam, nằm ở huyện Củ Chi, phía tây bắc TP.HCM. Nay là di tích lịch sử quốc gia.

[18]Xuân Diệu (1916-1985): là nhà thơ, nhà báo, nhà văn viết truyện ngắn, nhà phê bình văn học. Ông là một trong những nhà thơ tiêu biểu trong phong trào Thơ mới đầu thế kỷ XX.

[19]Quốc Ngữ: là dạng ngôn ngữ chính thức của một quốc gia, bao gồm văn học, phương ngữ, biệt ngữ và tiếng bản địa.
Từ thế kỷ XV đến XVII, chữ Nôm phát triển mạnh và được xem là "chữ Quốc ngữ" của tiếng Việt thời bấy giờ, đặc biệt dưới triều Tây Sơn ở thế kỷ XVIII.

Chữ Quốc ngữ (hiện nay): Là hệ thống chữ viết tiếng Việt dựa trên bảng chữ cái Latinh, kết hợp với các dấu phụ để biểu âm. Được hình thành bởi công sức tập thể của các tu sĩ dòng Jesuit (dòng Tên) Bồ Đào Nha như Francisco de Pina, Gaspar d'Amaral, Antonio Barbosa... cùng sự hỗ trợ của người Việt. Alexandre de Rhodes sau đó kế thừa và hoàn chỉnh hệ thống này, góp phần quan trọng vào việc phổ biến chữ Quốc ngữ.

[20]Tiền cổ Việt Nam: Ngoại trừ tiền giấy thời Hồ Quý Ly, hầu hết tiền cổ đều bằng kim loại, hình tròn, có lỗ vuông ở giữa. Mặt chính thường khắc bốn chữ Hán: hai chữ đầu là niên hiệu vua, hai chữ sau chỉ loại tiền. Cách viết có thể theo chiều kim đồng hồ hoặc kiểu chéo.

Các chữ phổ biến chỉ loại tiền gồm:
- Thông bảo (通寶): tiền lưu hành thông dụng
- Nguyên bảo (元寶): tiền phát hành lần đầu
- Đại bảo (大寶): tiền có giá trị lớn
Ngoài ra còn có: Vĩnh bảo (永寶), Chí bảo (至寶), Chính bảo (正寶)...

[21]Vovinam hay Việt Võ Đạo (chữ Hán 越武道): Hệ phái võ thuật Việt Nam do võ sư Nguyễn Lộc sáng lập năm 1936, công khai từ 1938, với mục tiêu bảo tồn và phát triển võ thuật dân tộc. Dựa trên vật cổ truyền Việt Nam, Vovinam kết hợp tinh hoa võ thuật Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản...
Môn võ mang tính thực chiến, chú trọng tự vệ, bao gồm các kỹ thuật tay không, cùi chỏ, chân, gối và sử dụng vũ khí như kiếm, đao, dao, côn, quạt...

0 0