Đề tài nghiên cứu

FAKE NEWS (Tin giả): CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI QUÁ TRÌNH LAN TRUYỀN

Thứ Năm 10/02/2022 12:52:23 

Tổ chức: Viện nghiên cứu xã hội thực tiễn SocioLAB

Ngày nghiên cứu thứ 772 - Giai đoạn 5 ngày 62 - Buổi sáng

Nhật ký làm việc của: Giáo sư Nial Ups Terry

###

Ngày thứ 62 thuộc giai đoạn Năm của nghiên cứu. 

Chúng tôi tiếp tục thông báo cho các đối tượng biết ngay từ đầu buổi thực nghiệm rằng họ sắp lan truyền tin giả. Có hai mục đích: (1) đánh giá phản ứng của đối tượng tin khi biết chính xác rằng họ đang truyền tin giả, (2) ghi nhận tác động của việc truyền tin giả có chủ đích lên cảm nhận và tính hiệu quả trong quá trình thực nghiệm, thông qua phản hồi của chính đối tượng và quan sát của đội nghiên cứu.

Những nội dung được lan truyền ngày hôm nay bao gồm:

#1 Nước D đang cân nhắc tiến hành ép buộc tiêm chủng vaccine phòng virus X vào tháng Tư. Tất cả các cá nhân chưa tiêm chủng sẽ bị bắt đưa tới các trung tâm tiêm chủng để hoàn thành hai mũi bắt buộc.

#2 Uống trà gừng mật ong hàng ngày có thể giúp cơ thể miễn nhiễm với mọi xâm nhập lạ, đặc biệt là sau khi tiếp xúc cộng đồng.

#3 Số ca lây nhiễm và tử vong do virus X ở nước A không tăng sau khi mở cửa hoàn toàn và loại bỏ yêu cầu đeo khẩu trang.

#4 Phần lớn những người chết vì virus X ở nước T đều là người già, người nghèo và những người chống lại chính phủ.

#5 Tỉ lệ dân số da trắng đang giảm đáng lo trong khi dân số da đen và người Hồi giáo tăng nhanh chóng trong thời gian gần đây. 

Có năm đối tượng tham gia trong đầu ngày hôm nay.

Đối tượng số 1: Jake Anderson - 56, nam giới, chủ đồn điền

Quý ngài Anderson tỏ ra không hài lòng khi được thông báo về việc sẽ lan truyền tin giả: “Các anh nghĩ tôi không phân biệt được đâu là tin thật và tin giả? Tôi dùng tất cả uy tín của mình để chia sẻ thông tin với cộng đồng của tôi đấy! Tôi sẽ tự kiểm chứng từng tin, các anh đừng hòng dắt mũi được tôi. Bắt đầu đi nào!”

Phản ứng cụ thể của Anderson với năm tin giả như sau:

Tin số một: Những tin như thế này vẫn được bàn tán trong cộng đồng của tôi suốt, có gì mới đâu? Thật là tệ cho người D. Một quốc gia phát triển không thua kém gì nước M mà lại đưa ra một quyết định xuẩn ngốc thế này, đâu còn nhân quyền gì nữa chứ? Bọn họ đã yêu quý thủ tướng của họ đến mù quáng rồi. Nhưng cũng cần cảnh tỉnh cộng đồng của tôi thêm một lần nữa. Rất có thể chỉ một vài tuần nữa thôi, ngài Tổng thống “đáng mến” của chúng ta cũng sẽ bắt chước theo mất. Thật thất vọng khi cái đất nước này lại bầu ra một người lãnh đạo thiếu tỉnh táo và yếu đuối như thế.

Tin số hai: Ồ, tin vịt rõ rồi, ai mà ngu ngốc tin vào mấy thứ tào lao này không biết?

Tin số ba: Ha! Chẳng trách mà người dân nước A lại quyết định rời khỏi cái liên minh khỉ gió kia. Nhìn xem! Giờ đây bọn họ có thể đưa ra những chính sách tự do như thế này, chẳng hề bị kìm kẹp một chút nào cả. Đây mới xứng đáng là con đường mà nước M nên đi theo. Thật tốt là đã có nước A tự thí nghiệm và chúng ta chẳng cần phải lo lắng gì về việc mở cửa toàn bộ nữa rồi. Tuyệt!

Tin số bốn: Tin này cũng có thể là thật, chẳng thể biết được chính phủ của bọn họ làm được gì. Nhưng ai mà quan tâm đến người dân của kẻ thù cơ chứ? Bao giờ mà đất nước của tôi vĩ đại trở lại thì mới có thời gian rảnh mà để ý đến bọn họ.

Tin số năm: Đây chính là điều mà dạo này tôi vẫn thắc mắc đấy! Bọn Hồi giáo ở khắp mọi nơi, chẳng có gì ngăn được chúng xâm nhập vào đất nước này cả. Tệ quá đi thôi!

Kết quả: Quý ngài Anderson đã chia sẻ tin giả số 1, 3, 5 bởi hoàn toàn không có lí do gì để hoài nghi tính xác thực của chúng. Hiệu ứng lan tỏa tin tức tốt ngoài mong đợi! Như Anderson nói, ông ấy dùng uy tín cá nhân của mình để cân nhắc và lan truyền tin tới cộng đồng thân thiết. Ông rất vui vẻ và cười nhiều khi thấy được hiệu ứng tốt mà mình mang lại. Ông còn nói, ông sẽ rẽ vào một quán rượu trên đường về để làm một ly, ăn mừng cho một ngày tốt đẹp như hôm nay. Cộng đồng mô phỏng của chương trình nghiên cứu cũng tiếp nhận những chia sẻ của quý ngài này một cách hào hứng, tin tưởng và biết ơn vì sự quan tâm thấu đáo mà họ nhận được.

Đối tượng số 2: Con gái của Van Nam Nguyen - 5 tuổi, nữ giới

Mặc dù Nguyen mới là đối tượng được đăng ký của chúng tôi nhưng đối tượng tham gia thực nghiệm thật sự lại là Na - con gái anh ta. Đứa bé này say sưa ngắm nghía chiếc điện thoại trong suốt quá trình trao đổi về trình tự thực nghiệm ngày hôm nay. Tôi không biết nó có hiểu tin giả là gì hay không nhưng tôi có chú ý thấy đối tượng nhắc tới cụm từ “fake news” với bố sau khi nghe giải thích. Họ trao đổi với nhau bằng thứ ngôn ngữ tôi không hiểu nhưng tôi cho là người bố đã có một câu trả lời phù hợp cho câu hỏi của Na.

Na chia sẻ các mẩu tin rất nhiệt tình, không hề có bất cứ nghi vấn hay thắc mắc nào. Đối tượng này có thể chia sẻ lặp đi lặp lại một tin nhắn rất nhiều lần với những thông điệp đi kèm tối nghĩa. Một ví dụ trong đó là: “uioqweuroisjdfioooooooooooooooooooooo”. Đứa bé này nhấn vào nút chia sẻ màu đỏ rất nhiệt tình và thường bỏ qua nút màu xanh da trời. Quan sát chiếc áo màu đỏ mà đứa bé mặc, tôi cho rằng đó là màu yêu thích của nó. Đối tượng dành phần lớn thời gian để quan sát các hiệu ứng lan tỏa được thiết kế dưới dạng đồ họa và cập nhật theo thời gian thực. Ý tưởng kích thích thị giác của đội thiết kế ứng dụng có tác dụng không tồi. Đứa bé này chính là đối tượng tuyệt vời cho những thử nghiệm mang tính tác động tiềm thức như vậy. Mặc dù sự chú ý của Na được chuyển qua một thứ gì đó khác chỉ sau 10 phút tham gia thực nghiệm, nhưng đây chính là đối tượng có số lần chia sẻ cao nhất trong nửa đầu ngày hôm nay.

Kết quả: Mặc dù Na rất nhiệt tình nhưng hiệu quả lan truyền mà đứa bé tạo ra không lớn. Phần lớn cộng đồng mô phỏng bỏ qua các chia sẻ, số lượt xem không vượt quá hai bàn tay.

Ở thời điểm kết thúc, đối tượng dường như đã quên mất về cuộc thực nghiệm, còn người bố thì mải mê xem một nội dung khác trên điện thoại nên chúng tôi không thể phỏng vấn hai người. Tuy nhiên, chúng tôi không nhận thấy bất cứ một sự khó chịu hay buồn rầu nào từ cả Nguyen và Na.

Đối tượng số 3: Wen Li Yang - 29, nữ giới, nội trợ

Cô Yang tỏ ra lo lắng khi biết được rằng tất cả các nội dung ngày hôm nay đều là giả. Một điều thú vị là nội dung hôm nay không có nhiều khác biệt so với các phiên thử nghiệm mà cô gái này từng tham gia trước đây. Trong các phiên trước, cô ta thực hiện thực nghiệm một cách vui vẻ và nhanh chóng, các chia sẻ thường mang tính quan tâm và rất ấm áp. Nhưng rõ là việc biết mình đang lan truyền tin giả đã gây ra một tác động thiếu tích cực lên tâm lý đối tượng. Cô ta thậm chí còn hỏi về khả năng rút lui khỏi nghiên cứu và ngừng chia sẻ các tin giả. Tất nhiên là chúng tôi đều không đưa ra bất cứ câu trả lời nào trong phiên thực nghiệm và để cô ta tự quyết định hành động của mình. 

Cô Yang sau đó đã chấp nhận tiếp tục và “nghiên cứu” các mẩu tin thật kỹ lưỡng. Cô ta chỉ chọn lan truyền tin giả thứ hai được cho là ít nguy hại nhất. Yang viết và sửa chia sẻ rất nhiều lần và nội dung cuối cùng được gửi đi như sau: “Mật ong gừng chỉ là một thức uống tốt cho sức khỏe thôi, mọi người nên cẩn thận với những thông tin như thế này và đừng lan truyền nữa nhé. Mặc dù nghe có vẻ hợp lý nhưng đây là tin giả đó. Hiện tại chưa có nghiên cứu khoa học nào chứng minh điều này là đúng cả. Hãy bảo vệ sức khỏe của mình theo hướng dẫn chính thức của bác sĩ nhé. Yêu mọi người!” 

Kết quả: Hệ thống cho thấy có khá nhiều tài khoản đã xem chia sẻ của cô Yang, thậm chí có một số tài khoản còn để lại bình luận. Phần lớn trong số đó cảm ơn Yang vì đã chia sẻ một mẩu tin có ích, một số người dùng còn để lại những icon hình cốc trà nóng, củ gừng, trái tim và khẩu hiệu ngắn như “Trà gừng mật ong vạn tuế!!!” để khích lệ. 

Đáng tiếc là Yang chỉ chia sẻ một lần duy nhất và ngay lập tức trả lại điện thoại cho chúng tôi, như thể muốn nói rằng cô ta đã hoàn thành nhiệm vụ. Cô nàng nhất quyết muốn ra về sớm và không chịu xem kết quả lan truyền của tin giả. Quả là đáng tiếc. Sự ấm áp của cô ta rõ ràng là rất được chào đón. Lẽ ra cô ta đã có thể vui hơn nếu chịu xem kết quả mà mình mang lại. Thay vào đó, cô ta tỏ ra gượng gạo trong suốt phiên thực nghiệm, thậm chí còn rưng rưng như là đang nén nước mắt. Cuối cùng, trước khi ra khỏi cửa, Yang đã không thể kiềm chế nổi mà khóc lóc, oán trách cuộc nghiên cứu khi đã ép buộc cô lan truyền tin giả và đe dọa sẽ rút lui. Cái sập cửa cuối cùng thể hiện rằng Yang đã rất tức giận với nội dung phiên ngày hôm nay. Thật đáng tiếc khi cô ta phản bội lại chính cam kết ban đầu khi đăng ký tham gia chương trình và phá hủy những thành quả do chính mình đã tạo ra trước đó.

Đối tượng số 4: Akira Saito - 34, nam giới, nhân viên văn phòng

Đây là phiên làm việc đầu tiên giữa chúng tôi với Saito bởi đây là đối tượng mới tham gia từ đầu giai đoạn Năm. Anh ta tỏ ra không hề bất ngờ khi được thông báo rằng nội dung của ngày hôm nay là lan truyền tin giả. “Chẳng phải là tên của nghiên cứu này đã quá rõ ràng rồi hay sao? Tôi tin rằng các ngài mời tôi tham gia cuộc thử nghiệm này chỉ có một mục đích là để tôi đóng vai người lan truyền tin giả. Đúng chứ ạ?” Hẳn là Saito đã đọc rất kỹ về nội dung của cuộc nghiên cứu cũng như hợp đồng giữa hai bên. Có ít nhất hai lần anh ta nhắc đến việc đã kiểm tra hợp đồng để chắc chắn rằng cộng đồng lan truyền là một môi trường mô phỏng được tạo bởi thuật toán chứ không phải là những người thật. Sự cẩn trọng đặc trưng của dân tộc hẳn là đã ăn sâu vào máu anh ta rồi.

Phản ứng duy nhất của đối tượng sau khi đọc năm mẩu tin được chuẩn bị cho ngày hôm nay là: chúng thật vô lý. Anh ta không hiểu vì sao chúng tôi lại tin rằng vẫn sẽ có người lan truyền những tin tức sai sự thật lộ liễu như thế này.

Tuy nhiên, Saito vẫn tỏ ra rất hợp tác với yêu cầu lan truyền tin tức. Anh ta lần lượt chia sẻ từng mẩu tin mà không đưa ra bất cứ bình luận cá nhân nào. Vừa làm, anh ta vừa giải thích về cộng đồng mà phần mềm có thể mô phỏng dựa trên hồ sơ của bản thân. Đó là những người trẻ có giáo dục cao, nghề nghiệp tốt và làm ra nhiều tiền. Họ cập nhật tình hình thế giới rất thường xuyên từ những nguồn rất uy tín. Vì thế nên nếu như có những bài báo như thế này xuất hiện, họ sẽ chỉ đọc lướt qua tiêu đề rồi cười khẩy một cái và bỏ qua. Dù có là bạn bè thật của anh ta đi chăng nữa thì họ cũng sẽ cho rằng anh lỡ tay hoặc một ai đó đã hack tài khoản để chia sẻ tin rác. “Mấy năm nay, chuyện bị chiếm tài khoản xảy ra quá thường xuyên mà, chẳng có gì phải ngạc nhiên hay thắc mắc cả.” Quả là những đánh giá khôn ngoan của một thành phần trí thức.

Lý do duy nhất mà Saito tham gia vào cuộc nghiên cứu là vì anh ta đang ở ngưỡng giữa của cuộc đời. Đây là lúc mà anh ta cảm thấy có thể mở rộng hiểu biết ra khỏi công việc gò bó đang làm hàng ngày. Tham gia một cuộc nghiên cứu và “góp một phần nhỏ cho khoa học” dường như là một việc rất có ý nghĩa cho xã hội. Anh ta thậm chí còn biết ơn chúng tôi cơ đấy, vì đã chấp nhận hồ sơ đăng ký tham gia của anh.

Kết quả: Đúng như Saito dự đoán, các bài chia sẻ của anh ta có độ lan truyền rất thấp. Phần lớn các tài khoản trong cộng đồng mô phỏng đều không dừng lại trước các mẩu tin. Tuy nhiên, Saito lấy làm ngạc nhiên khi hệ thống chỉ ra rằng vẫn có bốn, năm tài khoản ghé vào xem các bài viết. Dù anh ta tự an ủi rằng có lẽ có sai số ngẫu nhiên hoặc chương trình tính đến trường hợp người dùng bấm nhầm nhưng tôi vẫn có thể nhận ra anh ta nghi ngờ tính xác thực của kết quả. 

Có thể thấy là trong cuộc sống thực, Saito tuyệt đối không phải là kiểu người sẽ lan truyền tin giả. Anh ta nhăn mặt khó chịu với những nội dung đã được chuẩn bị. Đối tượng đã nhấn mạnh nhiều lần trong suốt phiên làm việc rằng anh ta chỉ làm việc này khi biết chắc chắn rằng mạng xã hội ở đây là ảo và các kết quả chỉ được tính toán bằng một AI(1) chứ không có tương tác với người thật. Chắc chắn là như vậy rồi! Dù không mang lại hiệu ứng tốt nhưng sự chuyên tâm và hiệu quả của Saito trong quá trình làm chia sẻ vẫn được đánh giá khá cao. Cuối cùng, anh ta rất hài lòng sau khi xác nhận là các chia sẻ không xuất hiện ở bất cứ mạng xã hội thực nào mà anh ta tham gia. Chúng tôi nhận được một cái cúi đầu hết sức trang trọng trước khi Saito ra về.

Đối tượng số 5: Jules Durand - 21, nam giới, sinh viên

Cậu Durand là đối tượng cuối cùng của sáng ngày hôm nay, cũng là một trong những đối tượng tham gia nghiên cứu ngay từ những ngày đầu tiên. Cậu ấy rất kiệm lời, chỉ yên lặng nghe chúng tôi truyền đạt nội dung thực nghiệm và thực hiện theo. Chúng tôi thường không ghi nhận nhiều phản ứng từ cậu Durand trong các phiên làm việc trước. 

Tài khoản mà cậu ấy dùng để lan truyền tin giả trong cộng đồng mô phỏng có hình đại diện rất bắt mắt với hình ảnh tự sướng của chính cậu ấy. Mặc dù cậu Durand ở đời thực trông khá buồn tẻ với cặp kính cận dày cộp, quần áo sơ vin rất vuông vức và ánh nhìn lúc nào cũng như đang buồn ngủ; nhưng hình đại diện của cậu ấy thì đã được chỉnh sửa kỹ lưỡng với đôi mắt mơ màng, mái tóc dài hất ngược ra phía sau rồi rủ xuống dưới cổ đầy lãng tử và cổ áo nới rộng trông rất phong trần. Có lẽ vì thế nên tài khoản của cậu ấy có lượng người theo dõi khổng lồ, nhiều hơn tất cả các đối tượng còn lại của nghiên cứu.

Ngay sau khi chúng tôi kết thúc thủ tục thông báo về các nội dung trong phiên hôm nay, cậu ấy yên lặng đọc tất cả các mẩu tin rồi bắt đầu lên kế hoạch chi tiết cho việc lan truyền tin giả. Tôi luôn bị cuốn hút bởi cái cách cậu Durand chuẩn bị cho việc chia sẻ. Cậu ấy đọc rất kỹ các mẩu tin, và vì lần này chúng tôi có khá nhiều, cậu ấy còn hỏi mượn một tờ giấy và cây bút để dễ bề làm việc. Lần này cậu ấy đã mang đến một ngạc nhiên lớn cho chúng tôi.

Bằng cách nào đó, cậu Durand đã phát hiện ra chức năng nâng cao trong phần mềm chia sẻ. Đây là một chức năng ẩn, người dùng cần phải làm một số thao tác nhất định mới có thể mở ra. Durand lựa chọn từng nhóm tuổi, giới tính, khu vực địa lý, nghề nghiệp cho từng thông điệp mà cậu ấy sẽ lan truyền, lời nhắn cá nhân với từng chia sẻ cũng cực kỳ phù hợp với nhóm người được lựa chọn. Cậu ấy làm những việc này rất thành thạo, cứ như thể đó là việc mà cậu đã làm cả ngàn lần rồi. Cái cách cậu ấy chuyên chú lên kế hoạch, chỉnh sửa và kiểm tra kỹ lưỡng giống hệt với cái cách tôi viết báo cáo, rất chuyên nghiệp.

Kết quả: Cậu Durand vẫn luôn là một trong những đối tượng mang lại kết quả lan truyền cao nhất từ đầu chương trình tới giờ. Cậu ấy dành nhiều thời gian cho việc chia sẻ hơn những đối tượng khác. Những tài khoản theo dõi cậu trong cộng đồng mô phỏng luôn khao khát được thấy những thông tin mới và sẵn lòng ghé xem những thứ mà cậu ấy giới thiệu. Chúng tôi chỉ có thể quan sát thấy sự tập trung và bình thản trong lúc cậu Durand làm việc, không có bất cứ một trạng thái tâm lý nào khác.

Sau khi xem kết quả, cậu Durand mỉm cười hài lòng: “Tôi đã biết tỏng là các ông cho chúng tôi lan truyền tin giả ngay từ ngày đầu tiên. Ngay cả trong buổi thử nghiệm truyền tin thật thì vẫn có một vài từ khiến cho thông điệp bị bóp méo và dễ gây hiểu lầm. Chức năng mới về việc tùy chỉnh các đối tượng nhận được chia sẻ làm khá tốt đấy, tôi rất thích. Chúng làm cho việc lan truyền tin hiệu quả hơn. Lẽ ra các ông phải giới thiệu chức năng đó cho tất cả các đối tượng mới đúng, không nên giấu đi như thế. Các ông nên mời tôi làm cố vấn thì sẽ tốt hơn. Các ông không biết tôi có thể giúp những gì cho chương trình này đâu.” 

Cuối cùng, khi chuẩn bị mở cửa để ra về, cậu Durand để lại cho chúng tôi một lời nhắn: “Tôi biết cái cộng đồng mô phỏng đó chỉ là trò lừa phỉnh của các ông mà thôi. Đó thật ra là một mạng xã hội khép kín, phải có thư mời thì mới có thể đăng ký tài khoản. Đằng sau đó là những con người thật. Những tương tác mà chúng tôi thấy không phải do AI(1) dự đoán, mà là tương tác thực của con người.”

Tới đây thì tôi cực kỳ ấn tượng với sự sáng suốt của cậu Durand rồi. Tôi sẽ nghiêm túc cân nhắc việc mời cậu ấy làm chuyên gia cố vấn thay vì đối tượng nghiên cứu.

Tiến trình thực nghiệm sáng nay tới đây là kết thúc. Tôi rất mong đợi phiên làm việc buổi chiều và quan sát những phản ứng mới của các đối tượng tiếp theo. Không may là tôi sẽ phải xem lại chúng qua video thay vì tham gia trực tiếp. Tôi có hai cuộc họp khác cực kỳ quan trọng vào buổi chiều. Bà Nghị sĩ Evelyn Moore (2) và công ty dược phẩm LIVE (3) đều đã liên hệ để tài trợ thêm tiền cho nghiên cứu. Chẳng hiểu sao tôi cứ luôn nghĩ tới những điều rất thú vị mỗi khi nhắc tới hai cái tên này. Quả là những con người tốt đẹp!

Phiên làm việc buổi chiều và cuộc gặp mặt với hai nhà đầu tư tiềm năng sẽ được ghi lại vào nhật ký lúc bảy giờ tối nay. Hẹn gặp lại! 

Ký tên: Giáo sư NUT (4)

Chú thích

(1) AI: Artificial Intelligence - Trí tuệ nhân tạo

(2) Evelyn Moore (tên riêng) nghe gần giống như là “everything more” (thêm mọi thứ nhiều lên)

(3) LIVE (sống) đánh vần ngược lại là EVIL (ma quỷ, xấu xa)

(4) NUT: cách ký tên tài liệu / thư từ trao đổi bằng các chữ cái viết đầu của từng từ trong tên của người viết. Trùng hợp, ‘nut’ còn dùng để chỉ những người điên khùng, kì dị